sexta-feira, 25 de abril de 2008

A semântica de "legá"

A semântica de “legá” CST (Crioulo de S. Tomé),


do Pot.(Português) “leixar”, “deixar”





[Ainda agora faleci,
Leixa-me buscar batel!]([1])



“Legá’m” (legá-mu) /“leg’é”; do Port. “deixa-me"; "deixa-o"; "deixá-lo"; "deixá-la"; "deixa-a", etc., é uma construção sintáctica e semântica do crioulo forro da ilha de S. Tomé.

Um estudo de Augusto Soares da Silva, intitulado UMA CONTRIBUIÇÃO PARA A ABORDAGEM COGNITIVA EM SEMANTICA LEXICAL (1999), aborda, de forma ímpar, a evolução do verbo “Deixar” em português, inserto em várias construções e situações linguísticas.

Vou apresentar, por analogia, um pequeno trabalho sobre a semântica do “legá” (CST), equivalente à do “deixar” (Port). Vejamos alguns exemplos:

























[1] (Auto da Barca do Inferno, de Gil Vicente (cf. Manual de Língua Portuguesa, Plural, 9º Ano, 3º Ciclo do Ensino Básico, Lisboa Editora, p.83) – Tradução: Já k’N kabá môlê, lega’m ba buká kanwá!

quarta-feira, 16 de abril de 2008

Temas do grupo Carnavalesco Torresdense, em Torres Dias “Tôlô Djá”

TLUNDU SANTOME

Crioulo forro de São Tomé e Príncipe
(ligeiramente adaptado por: Jerónimo de Sousa Pontes)



1.Non subli oke,
zeme e

Non ka dese oke
Punda ola ku non te dese oke
Sela pa non dese’e ku tlaxi
Punda mo sapatu sa petadu

Non zeme o
Ke, non zeme o

2. Sa punda stleson da son
Da son, non ka kole ba kanpu ba ximia
Non sa ku saka mixidadji
Solo podji d’e kastigu oze
Non ka konta ku lolo ngoma

Non zeme o
Ke, non zeme o

3. Ale Dunha sata stlada
Non fla xigunu sa glavi
Numigu ba kanpu ba ximia
A kese di vidja nwa
Pia non, mo ku nwa letla mingwantxi
Solo da lentla kadela suba
Ni megi d’Abli sa nganozu
Oze non sa fesu legi-legi.


4. Bo ku flanga (blapu?)
Ba toma pluga flakeza
Yale bo pluga flakeza za(du)
Ba kye matu vugu-vugu,
Non fla flanga na mola fa
Kaso ska stlivi katxibu

Non zeme o
Ke non zeme




5. Tudu povo, a bamu fe finta
Pa non ba fe ke mulu nglandji
Fika pe poson di lega fama
N na mese milantxi ne fa
Pe po na te (pe pe) (konda) fa

Non zeme o
Ke, non zeme o


6. Ele so da kwa ku manda
Non ska punta tabwada:
15 e 12 = 27+20, E bate ni 47
Novi fora vê 8-16 pataku
16+16, E bate 32 xinu

Non zeme o
Ke, non zeme o

v

1. Povo mu e
A po mata ale
A na ka mata (m)baxada d’e fa

2. Povo, tota we piá
Duki beletlon sa zuntu d’e
Bo kese d’ubwe bo
Matxine (?) ku folo betu
Bamu toma saia ba tape-e
Punda kwa ku a tapa []
A desa dufa (ndufa) bate bodo
Pa a po txila inem mosu fala


3. Non fla tambolo kota kodo
Alumandadji sa blagadu
Numigu bate sum Pintu Kosta bega
Pa inen po konse pantula
Pantula di sum fenetxigadu
Za-o numigu mundja londji
Ka mand’e leseta toma pluga

4. Povo e, we be we
We be we o
Sum Pintu mand’inem mantxan

5. Desa inem numigu ba fe finta
Pa a po mata sum Pintu Kosta
A po mata sum Pintu Kosta
A sa ka tlaba stluvisu lende magestadji


6. Sum na ka peênde fa
Sum tlaba stluvisu kapataji
Punda valá vêli po na se fa
Sum ka sama inem kamarada
Sama inem kamarada lolu
Oze non te xada di kanwa
Punda lolu ka sa basu


7. Kanwa ka sa liba ka kole ante boka ple
Mina pikina ka toma fe boya


Povo-e, we be we o
We be we o, numigu-e
Sum Pintu manda inem mantxan

8. Inem numigu sa makulu
Ola ku a sa panu
A sa ni vunga
Ola ku a sa klason
A sa petadu
Ante inem po duku dopanu
Tudaxi lentla ni kwa se

Numigu-e, we be we e
We be we o, povo e
We be we o

9. Sum Pintu mand’inem mantxan
P’e na fe mo ploposta di sum kuku
Ku sum pligitu ganha
Da bo kamia p’e ovo

10. Kwen-kwen sa di paga patu
Ante ku tudu ovu podle ku sa palede txila boba
Punda kwa d’e ku bwa damu-e
Sa mese sa ngoma póji kubli glavi
Tudu tóka d’e sa nglentu lama

11. Mese ngoma po sa fina
E ka bila ubwe ni lama

Povo e, ubwe ni lama
Povo e, we be we e
Povo e, webe we o
Povo-e, we be we e

Sum Pintu manda inem mantxan
Bo be e…




(CST) Grupo Carnaval Torresdense, em Torres Dias

Non bili xicola ni losa
Non bila bili kantxina
Non ska luta ku tlexi konta :

Non fe dosu,
e fata non ũa
Punda sebe non sa sebe kutu
E fata legla tlexi ximpli!

Non fe raiz kwadladu
Bo be legla mixtula
soku da kabesa kole
Punda sebe di losa – sebe kutu
Manda non dese bi banda basu

Non zeme
Povo e, non zeme
Povo e, bi ke,
a te afe ni non e

Non te tlezentu saku loso
nala ni kantxina :

Cem saku sa di plimela
Duzentu saku sa di tlicela
Tudu ninge ka ba kantxina
Ka kopla plimela tangana
Soku non mese punta inem xi:
y a ka zuga plimela ba da matu an?


Sebe di losa
Sa sebe kutu
Manda non dese bi banda basu
Pa non bi toma kedadji e

Non zeme
Povo e,
Afe da non e

Sebe di losa
Sebe kutu
Manda non dese bi banda basu
Pa non bi toma kedadji e

Non zeme
Povo e, a fe da non e.


Filiji sa ome nogoxo
Soku Filiji fada non:

N ga da nanse kume
Konta non sa fofo loso tlisela
Toma sukli pe patadu
Toma fluta fluta pe patadu
Pa non be kwa nzolo plimela

Povo fê da non sebe di losa
Sebe kutu,
Manda non dese bi banda basu
Pa non bi golo kedadji

Sebe di losa,
Sebe kutu
Manda non dese bi banda basu
Pa non bi golo quedadji

Povo e, a fe da non e…

Djina vintxi xinku d’Abli,
Tudu povo bili we,
Tudu sudu bili olya
Non pensa di sama mumu
Mumu soku na kudji fa
Punda kodo lungua na kota fa e

Non zeme : hum..hum..hum
Non zeme : hum..hum..hm

Non zeme-e
Non sa ka kab’e ni zeme